موسسه آموزش عالی علمی کاربردی صنعت آب و برق

موسسه آموزش عالی علمی کاربردی صنعت آب و برق

مرکز آموزش های تخصصی کوتاه مدت
موسسه آموزش عالی علمی کاربردی صنعت آب و برق

موسسه آموزش عالی علمی کاربردی صنعت آب و برق

مرکز آموزش های تخصصی کوتاه مدت

آشنایی با اندازه و تلرانس گذاری هندسی


آشنایی با اندازه و تلرانس گذاری هندسی

An Introduction to Geometric Dimensioning and Tolerancing (GD&T)


مقدمه

مفهوم اندازه و تلرانس گذاری هندسی (GD&T) برای اولین بار توسط استانلی پارکر اسکاتلندی در اواخر دهه 1930 ارائه شد. لیکن تا زمان جنگ جهانی دوم از این مفهوم استفاده ای به عمل نیامد زیرا تا آن موقع حجم عمده محصولات در کارگاه های خانگی ساخته می شدند. جنگ جهانی دوم شاهد تولید انبوه قطعات نظامی در مقیاس هایی بی سابقه بود. سازندگان برای درک رابطه بین قسمت های مختلف یک قطعه باید به علایم محدود موجود بر روی نقشه های طراحی مانند خط محورها اکتفا می‌کردند و تفسیرهای مختلفی از نقشه ها امکان پذیر بود. در نتیجه قابلیت جایگزینی کامل بین قطعات از یک نوع در هنگام مونتاژ وجود نداشت. قطعاتی که مونتاژ نشده یا درست عمل نمی کردند باید اصلاح شده یا دور انداخته می شدند. مفهوم GD&T راه حلی برای این مشکل بود. این فن ابزارهایی را در اختیار طراح قرار می داد که به کمک آن می توانست دستورالعمل های روشن، سازگار و مختصر و مفیدی برای سازنده صادر کند. همچنین ابهامات موجود در نقشه های فنی را برطرف ساخته و امکان تفسیر یکنواخت از ابعاد و روابط هندسی موجود در نقشه ها را امکان پذیر می ساخت. 


تعریف GD&T

اندازه و تلرانس گذاری هندسی مجموعه ای از نمادها و قواعدی است که توصیف کننده و کنترل کننده اندازه گذاری و تعریف تلرانس برای تمامی نقشه ها (ریخته گری، قطعات ماشین کاری شده و غیره) است. این مفهوم در استاندارد ASME Y14.5M تدوین شده است.

شکل 1 مثالی از بکارگیری نمادهای GD&T در یک نقشه را نشان می دهد. در اینجا سطح زیرین قطعه به عنوان مبنا تعریف شده و نماد:


 به معنی تعریف تلرانس توازی 0.1 روی سطح بالایی نسبت به سطح پایینی است. در سمت راست این تصویر معنای فیزیکی تلرانس مزبور نشان داده شده است: سطح رویی باید در تمامی شرایط در تمامی قطعات تولیدی از روی این نقشه، باید بین دو صفحه موازی با فاصله 0.1 باقی بماند. این فاصله به نام ناحیه تلرانسی خوانده می شود.


برای کنترل این تلرانس هندسی می توان از یک ساعت پایه دار و یک صفحه صافی استفاده کرد. در شکل 2 این روش بطور ساده نشان داده شده است. قطعه از سمت سطح مبنا روی صفحه صافی قرار داده شده و یک ساعت اندازه گیری که روی پایه ای قرار دارد، بصورت تصادفی روی صفحه رویی حرکت داده می شود. فاصله بین حداقل و حداکثر حرکت عقربه ساعت، میزان توازی صفحه رویی با صفحه زیرین (مبنا) را نشان می دهد. این مقدار نباید از تلرانس توازی تعریف شده بیشتر باشد، در غیر اینصورت قطعه مردود خواهد بود.

       دلایل استفاده از GD&T

 تلرانس های GD&T اکنون بخش ثابتی از تمامی نقشه های اجرایی هستند و امکان کنترل کامل قطعه ساخته شده و انتقال منظور طراح به سازنده را فراهم می سازند. برخی از دلایل استفاده از این تلرانس ها عبارتند از:

 .       روشی ساده و موثر برای توصیف تلرانس گذاری از دید طراح قطعه است.

2     ابهامات در مورد سطوح و محورهای مبنا که در تعیین موقعیت سایر ویژگی ها بکار می روند را برطرف می سازد. در اینصورت تمام کنترل های ابعادی و هندسی قطعه به نتیجه یکسانی منجر می شوند.

     طراح را مجبور می سازد که کارکرد، فرایند ساخت و روشهای ساخت را بطور کامل در نظر بگیرد. نتیجه بکارگیری GD&T تلرانس های بازتر خواهد بود که علاوه بر تضمین کارکرد باعث کاهش هزینه های ساخت و کنترل قطعه می‌شوند.


شکل 3 مثالی از ابهامات موجود در روش های قدیمی ترسیم نقشه های فنی را نشان می دهد. در این شکل با دو ابهام روبرو هستیم:

·         رابطه بین دو بعد قطری 1.00 و 2.00 روشن نیست.

·         کدام یک از این دو ویژگی (قطر  1.00 یا 2.00) برای اندازه گیری بعد .500±.005 و تعیین موقعیت سوراخ با قطر.120 بکار می رود؟

شکل 4 همین نقشه را با استفاده از نمادهای GD&T نشان می دهد. استفاده از روش GD&T دو ابهام یاد شده را بخوبی برطرف ساخته است:

-      محور مقطع با قطر 2.00 باید با محور مقطع با قطر 1.00 در یک ناحیه تلرانسی به قطر .005 هم محور باشد.


از بعد قطری 1.00 به عنوان مبنای اندازه گیری بعد 0.500 و تعیین موقعیت سوراخ با قطر .120 استفاده می شود زیرا مقطع با قطر 1.00 به عنوان مبنای اصلی A معرفی شده است.


دانلود نسخه PDF


برای شرکت در دوره های GD&T موسسه با شماره 33355627 و 8 استان البرز تماس بگیرید.



نظرات 0 + ارسال نظر
امکان ثبت نظر جدید برای این مطلب وجود ندارد.